12 marca 2022 r. w Dzienniku Ustaw opublikowana została ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy. Weszła w życie z mocą wsteczną od 24 lutego 2022 r. (z wyjątkiem wskazanych w ustawie artykułów), czyli z dniem inwazji rosyjskiej na Ukrainę. Zadaniem tzw. Specustawy o uchodźcach jest ułatwienie życia osobom, które w związku z trwającą agresją Rosji na Ukrainie, zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju oraz udania się na terytorium państwa Polskiego. Najważniejsze zagadnienia w tej kwestii, to regulacje dotyczące legalności pobytu, znalezienia pracy, a także świadczeń socjalnych oraz możliwość pozyskania numeru PESEL gwarantującego dostęp do licznych usług publicznych.
Kogo dotyczą wprowadzone regulacje?
Ustawa stanowi wprost, że zasady zalegalizowania pobytu na terenie Rzeczypospolitej dotyczą obywateli Ukrainy, którzy – co bardzo istotne – przybyli na terytorium Polski bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa oraz obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustawa wskazuje, że przez pojęcie „obywatel Ukrainy rozumie się także nieposiadającego obywatelstwa ukraińskiego małżonka obywatela Ukrainy, o ile przybył on na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa.
Legalność pobytu – komu przysługuje?
Specustawa daje wyżej wskazanym podmiotom gwarancję legalności pobytu na terytorium Rzeczypospolitej przez 18 miesięcy (licząc od dnia rozpoczęcia inwazji tj. od 24 lutego 2022 r. ). Oprócz tego za legalny uważa się również pobyt dzieci urodzonych już w Polsce przez Ukrainki będące uchodźcami.
Ustawa wskazuje, że nie wcześniej niż po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu do Polski i nie później niż w okresie 18 miesięcy od dnia 24.02.2022 r., uchodźcy, których pobyt uznano za legalny, będą mogli ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium RP na okres 3 lat.
PESEL
Obywatele Ukrainy, których pobyt w Polsce uznany będzie za legalny będą mogli ubiegać się o nadanie nr PESEL. Ten z kolei da im dostępność do szeregu usług publicznych. Wniosek w formie papierowej, opatrzony własnoręcznym czytelnym podpisem, wypełnionym przez wnioskodawcę albo przez pracownika tego organu na podstawie danych podanych przez wnioskodawcę, należy złożyć osobiście w siedzibie dowolnego organu wykonawczego gminy.
Dodatkowo, dla ułatwienia dostępu do usług publicznych online przewiduje się, że wraz z nadaniem numeru PESEL obywatele Ukrainy będą mogli uzyskać profil zaufany.
Praca – co trzeba zrobić?
Nowe przepisy dają gwarancję uproszczonej ścieżki podejmowania pracy uchodźcom. Pracodawca, który zechce zatrudnić obywatela Ukrainy ma powinien upewnić się, że potencjalny kandydat na pracownika przebywa legalnie na terytorium Rzeczypospolitej ( jego pobyt jest zalegalizowany na podstawie Specustawy o uchodźcach lub przebywa legalnie na terytorium RP). Dodatkowo, zobowiązany jest do powiadomienia w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez cudzoziemca za pośrednictwem systemu teleinformatycznego – praca.gov.pl właściwego urzędu pracy o powierzeniu pracy temu cudzoziemcowi na okres do 24 miesięcy.
Obywatele Ukrainy będą mieli także możliwość podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej. Co więcej, będzie się to odbywało na takich samych warunkach jak obywatele polscy. Warunkiem umożliwiającym podjęcie działalności będzie oczywiście stwierdzenie legalności pobytu takiej osoby oraz uzyskanie przez nią numeru PESEL.
W kwestii odnoszącej się do osób bezrobotnych, należy wskazać, że Specustawa przyznaje im możliwość zarejestrowania się w powiatowych urzędach pracy jako osoby poszukujące pracy lub bezrobotne.
Świadczenia socjalne
Obywatelom Ukrainy, których pobyt jest legalny na podstawie Specustawy i którzy zostali wpisani do rejestru PESEL, przysługuje jednorazowe świadczenie. Wynosi ono 300 zł na osobę i jest przeznaczone do utrzymania, a w szczególności do pokrycia wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej itp. Ponadto ww. osobom może zostać przyznana pomoc żywnościowa w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym.
Wniosek o wypłatę jednorazowego świadczenia pieniężnego należało będzie złożyć na piśmie w ośrodku pomocy społecznej, a w przypadku przekształcenia ośrodka pomocy społecznej w centrum usług społecznych – w centrum usług społecznych, gminy właściwej ze względu na miejsce pobytu obywatela Ukrainy.